شاید در هنگام گذر از خیابان های شهرتان در میان آن همه دود و هیاهو ی شهر گاهی نگاهتان به آسمان افتاده باشد. آسمان شهرهای بزرگ ایران دیگر همانند گذشته ها صاف نیست. وقتی که شهروندان تهرانی به افق شرقی خود نگاه می کنند دیگر دماوند مظهر پایداری سرزمینمان را راست قامت و زیبا با قله ای پوشیده از برف نمی بینند. مدت ها است که به علت گسترش غیرمنطقی شهر تهران و تولید غیرصحیح ماشین های پرمصرف آسمان شهر تهران طراوت خود را از دست داده است. دیگر همچون گذشته ها شب ها نمی توانید نقش راه شیری را به زیبایی کامل نظاره کنید.
هنگامی که خواجه نصیرا لدین طوسی در نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری بزرگترین رصد خانه منطقه را می ساخت به این می اندیشید که هم اکنون نجوم رصدی ایران در بالاترین سطح دنیا قرار دارد. بدون شک پندار این دانشمند بزرگ ایرانی اشتباه نبوده است اما این افتخارات بزرگ ایران که در سده های گذشته در ایران زمین به دست آمده است هم اکنون تنها تکیه گاه فرهنگی و علمی ما ایرانیان است. هنگامی که بنیاد بزرگ علمی رصد خانه مراغه پس از بیش از دو دهه تلاش و کوشش ساخته شد چندین رصدخانه، همچون رصدخانه های هندوستان و استانبول به تقلید از رصدخانه مراغه ساخته شدند. تا مدت ها رصدخانه مراغه از دقیق ترین و مهم ترین رصدخانه های جهان بوده است.

هم اکنون از بزرگ ترین مرکز علمی منطقه تنها قسمت های کوچکی در بلندای تپه مشرف به شهر مراغه باقیمانده است. خوشبختانه در طول دهه پنجاه با کاوش هایی که به سرپرستی دکتر پرویز ورجاوند انجام شد باقیمانده های این بنا مرمت شده است. هم اکنون بزرگترین تلسکوپ ایران در نزدیکی همین تپه و در سی کیلومتری شهر تبریز قرار دارد. رصدخانه دانشگاه خواجه نصیر الدین تبریز دو تلسکوپ بزرگ به قطر های 60 و 40 سانتیمتر دارد. در حالی که قطر آینه تلسکوپ بزرگ ترین تلسکوپ های دنیا به ده متر رسیده و در کشورهای همسایه ایران همچون ارمنستان قطر شیئی بزرگترین تلسکوپ 5/2 متر است و کشور جنگ زده عراق در حال ساخت رصدخانه ای با تلسکوپ سه متری است دیگر نمی توان گفت که همچون گذشته کشور ما در بین صاحبان بزرگترین رصدخانه های دنیا قرار دارد. متاسفانه کشور ما همچون گذشته دیگر آن اقتدار جهانی را در نجوم رصدی ندارد اما خبر تاسیس و ساخت رصدخانه ملی ایران در سال 1382 جامعه نجومی و به طور کلی جامعه علمی کشور را بسیار امیدوار و خوشحال نمود. درباره این موضوع در میانه همین مقاله اشاره خواهیم نمود.

? استادان و بزرگان
ایرانیان همچون در رشته های پزشکی و مهندسی در زمینه فیزیک و نجوم نیز نوابغ بزرگی دارند که هم اکنون در بهترین مراکز علمی دنیا مشغول به فعالیت هستند. از این جمله در خارج از کشور می توان به دکتر فیروز نادری رئیس کل ماموریت های مریخ سازمان فضایی ایالات متحده(ناسا)، دکتر بهرام مبشر کارشناس ارشد موسسه علوم تلسکوپ فضایی هابل، دکتر فرهاد یوسف زاده اختر فیزیکدان و استاد دانشگاه نوردوسترن آمریکا و دکتر محمد حیدری ملایری اخترشناس رصدخانه پاریس اشاره نمود. در داخل ایران نیز استادان و محققان بزرگی در زمینه نجوم مشغول به فعالیت هستند. هم اکنون بیش از 50 اختر فیزیکدان حرفه ای و دانشجوی دکترای نجوم در کشور وجود دارد. سرآمد آنها سه تن از اساتید فیزیک هستند که به درجه استادی (پروفسوری) نائل شده اند. این سه نفر عبارتند از: «دکتر یوسف ثبوتی رئیس اسبق انجمن نجوم ایران و بنیانگذار و رئیس فعلی مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان، دکتر رضا منصوری رئیس انجمن فیزیک ایران و معاون پژوهشی وزارت علوم ، فناوری و اطلاعات و دکتر عبدالله ریاضی کیهان شناس و استاد دانشگاه شیراز.»

دکتر یوسف ثبوتی پس از گذراندن دوره های کارشناسی فیزیک و کارشناسی ارشد ژئوفیزیک دکترای اختر فیزیک خود را از دانشگاه شیکاگو اخذ کرد. او از سال 1339 چند سالی با رصدخانه «یرکیز» آمریکا همکاری کرد. دکتر ثبوتی بیش از سه دهه در دانشگاه های شیراز و تحصیلات تکمیلی زنجان به تدریس پرداخت و در این مدت منجمان بسیاری را تربیت کرد. در سال 1381 در کنفرانس فیزیک ایران هفتادمین سالگرد تولد ایشان که همزمان با هفتادمین سالگرد تاسیس انجمن فیزیک ایران بود جشن گرفته شد و از چهل سال فعالیت علمی ایشان تقدیر شد. او در دهه 1960 با «چاندر اسکار» دانشمند بزرگ هندوستانی در پروژه ستاره های دوتایی همکاری داشته است. دکتر ثبوتی گام های بزرگی در طول چهل سال فعالیت علمی خود در راه پیشرفت و اشاعه فیزیک و نجوم حرفه ای در ایران برداشته است.

دکتر ریاضی از اساتید بزرگ اختر فیزیک کشور دارای دو کتاب تالیفی برای مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای اخترفیزیک به نام های An Introduction to Cosmology An Introduction to Modern Astrophysics, است که از سوی موسسه (world scientific publishin) به چاپ رسیده است.

? انجمن نجوم ایران
انجمن نجوم ایران که تا پیش از سال 1373 به عنوان یکی از کمیته های انجمن فیزیک ایران فعالیت می کرد در این سال مستقل شد. بودجه انجمن نجوم همانند دیگر انجمن های علمی کشور از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پرداخت می شود. حامیان مالی انجمن نجوم نهاد ریاست جمهوری و مرکز مطالعات و همکاری های علمی بین المللی وزارت علوم هستند. اعضای هیات مدیره انجمن هر سه سال یک بار توسط اعضای انجمن انتخاب می شوند. هیات مدیره کنونی عبارتند از: «دکتر خالصه، دکتر عجب شیری زاده، دکتر وصالی، دکتر نصیری قیداری و دکتر خصالی.» رئیس کنونی انجمن نجوم دکتر «سعدالله نصیری قیداری» عضو هیات علمی دانشگاه زنجان است. شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران در سال 1381 تشکیل شده است. وظیفه شاخه پیگیری و انجام فعالیت های نجوم آماتوری در ایران است. برنامه های اصلی شاخه آماتوری در طول سال، برگزاری گردهمایی سالانه منجمان آماتور ایران، کارگاه ملی نجوم آماتوری (کنام)، نشست ماهانه باشگاه نجوم و رقابت رصدی ماراتن مسیه است. شاخه آماتوری، به صورت هیات مدیره ای اداره می شود و دارای یک سرپرست است. سرپرست شاخه آماتوری دکتر منصور وصالی عضو هیات علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، عضو هیات مدیره انجمن نجوم و سردبیر ماهنامه نجوم است. شاخه آماتوری گروه های نجومی را در راه پیشرفت نجوم آماتوری ایران هماهنگی و هدایت می کند تا از میان آنها، منجمان حرفه ای و استادان نجوم آینده کشور را به وجود آورد.

? رصدخانه ملی ایران
پس از چندین سال بحث و بررسی درباره ساخت یک رصدخانه ملی در کشور سرانجام هیات دولت درآخرین روزهای سال 1382 بودجه تحقیقاتی این طرح ملی را به تصویب رساند. قرار است که طی پنج سال آینده این رصدخانه در یکی از مناطق کاشان، قم، کرمان و توس ساخته شود. مبنای تعیین مکان رصدخانه، بررسی داده های رصدی گروه های تحت نظر کمیته رصدخانه ملی است که طی 4 سال در این مناطق به رصد می پردازند. پیرو تصویب طرح رصدخانه ملی در جلسه 20/12/1382 هیات دولت، وظایف و اختیارات کار گروه رصدخانه ملی را به شورای راهبری طرح رصدخانه ملی انتقال داده است. اعضای شورای راهبری رصدخانه ملی ایران (Iranian National Ob servatory) INO که وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است عبارتند از: «دکتر منصوری (رئیس شورا)، دکتر ثبوتی، دکتر کیاست پور، دکتر قنبری، دکتر نصیری قیداری و دکتر راهوار.» برطبق برنامه قرار است تلسکوپ رصدخانه که بین 2 تا 3 متر قطر دارد پس از پایان کار تحقیقات رصدی منطقه ای، خریداری شود و حداکثر تا سال 1388 رصدخانه ملی ساخته شود

زنده باد ایران